Z każdym kolejnym rokiem jakość naszych komórek jajowych spada. Ich liczba również się zmniejsza. W efekcie im jesteśmy starsze, tym trudniej zajść nam w ciążę. Dlaczego tak się dzieje? Czy możemy sprawdzić, ile czasu zostało nam na macierzyństwo?

Jak mówi znane powiedzenie: „Starość nie radość, młodość nie wieczność”. Tak! Starzejemy się, a wraz z nami wszystkie komórki naszego ciała, te rozrodcze także. Niestety… Z każdym kolejnym rokiem jakość naszych komórek jajowych spada. Ich liczba również się zmniejsza. W efekcie im jesteśmy starsze, tym trudniej zajść nam w ciążę. Dlaczego tak się dzieje? Czy możemy sprawdzić, ile czasu zostało nam na macierzyństwo?

 

Raz na całe życie!

 

Kobieta osiąga szczyt płodności między 20. a 25. rokiem życia. Później zaczyna się ona stopniowo (i bezpowrotnie) obniżać. Ma to związek z malejącą liczbą komórek jajowych. Rezerwa jajnikowa zaczyna się wyraźnie zmniejszać już po 30. roku życia, a u 35-37-latki maleje jeszcze intensywniej. Dlaczego tak się dzieje? Musisz wiedzieć, że kobieta (w przeciwieństwie do mężczyzny) rodzi się z określoną liczbą komórek jajowych, danych jej na całe życie. Z wiekiem nie produkuje już nowych. Jeszcze na etapie rozwoju wewnątrzmacicznego ich liczba sięga 6-7 milionów. Pęcherzyki pierwotne bardzo szybko przechodzą jednak proces apoptozy, czyli innymi słowy umierają. W efekcie nowo narodzona dziewczynka ma ich już tylko 1-2 miliony, a z chwilą pojawienia się pierwszej miesiączki w jednym jajniku takich pęcherzyków jest ok. 400 000.

 

Komórka jajowa nie jest nieśmiertelna!

 

Komórki jajowe czekają na swoją kolej, by dojrzeć, przekształcić w zdolną do zapłodnienia komórkę jajową i opuścić jajnik. Komórka uwalnia się z jajnika w trakcie owulacji, która następuje mniej więcej w połowie każdego cyklu menstruacyjnego. Po uwolnieniu jajeczko czeka na nadejście plemnika – nie za długo, bo zaledwie 24 godziny. Jeśli w tym czasie żaden plemnik nie pojawi się na horyzoncie – jajeczko obumiera. Tak, w dużym skrócie, wygląda comiesięczny cykl menstruacyjny. W jego trakcie kobieta traci ok. 1000 pęcherzyków i tak trwa to aż do menopauzy.

 

Z wiekiem spada nie tylko liczba, ale i jakość oocytów

 

Zwłaszcza jakość ich jąder komórkowych i znajdujących się tam chromosomów. Zarodki powstałe z wadliwych komórek mają nieprawidłową ilość materiału genetycznego (aneuploidie), co uniemożliwia prawidłowy rozwój ciąży. Dlatego też z wiekiem rośnie ryzyko poronienia oraz występowania u dziecka takich zespołów wad wrodzonych jak choćby zespół Downa. Starzejące się oocyty mają też często uszkodzone mitochondria, czyli struktury odpowiedzialne za dostarczanie energii do komórki. Tymczasem to właśnie sprawne mitochondria utrzymują komórkę jajową w dobrej kondycji.

 

 

Ważne unaczynienie

 

Żeby pęcherzyk jajnikowy był dobrze dotleniony i miał szansę dojrzeć, potrzebuje dobrego unaczynienia. Niestety – wraz z wiekiem przepływ krwi wokół pęcherzyka słabnie, co skutkuje zmniejszeniem liczby oocytów.

 

Starzenie się komórek jajowych a stres oksydacyjny

 

Za jedną z przyczyn starzenia komórek jajowych uznaje się stres oksydacyjny. Oznacza on brak równowagi pomiędzy ilością szkodliwych metabolitów (wolnych rodników) a zdolnością do ich usuwania. Organizm zwyczajnie nie nadąża z usuwaniem szkodliwych substancji powstałych w trakcie różnych procesów fizjologicznych, np. oddychania. Stres oksydacyjny skutkuje również zmianą ekspresji genów, szczególnie w obrębie mitochondrialnego DNA, który staje się bardziej podatny na uszkodzenia. Co to oznacza?

 

W starzejących się komórkach informacja genetyczna odczytywana jest inaczej niż powinna?

 

Dokładnie tak. W starzejących się komórkach dochodzi do zmiany ekspresji genów, czyli tego, w jaki sposób zawarta w genie informacja genetyczna zostaje odczytana i przepisana na jego produkty – białka.  Jak już wspomnieliśmy zmiany ekspresji genów dotyczą przede wszystkim mitochondrialnego DNA, które niedostatecznie chronione jest bardziej podatne na uszkodzenia i działanie wolnych rodników. Z wiekiem obserwuje się  nadekspresję genów związanych z odpowiedzią immunologiczną i ze stanem zapalnym oraz procesem apoptozy. Obniża się natomiast ekspresja genów odpowiedzialnych za metabolizm energetyczny i funkcje mitochondriów.

 

Wiek komórek jajowych – jak go sprawdzić?

 

Uszkodzenie komórek jajowych związane z wiekiem powoduje zmniejszenie tzw. rezerwy jajnikowej, czyli liczby pęcherzyków w jajniku zdolnych do wzrostu i rozwoju komórki jajowej. Ocena tej rezerwy dostarcza wielu informacji na temat płodności kobiety oraz mówi o tym, ile czasu pozostało jej na naturalne starania o dziecko. Istnieje kilka biomarkerów odzwierciedlających potencjał rozrodczy kobiety. Poniżej omówimy najważniejsze z nich.

 

Hormon antymüllerowski – AMH

 

AMH to hormon produkowany przez komórki ziarniste pęcherzyków antralnych. Badając jego poziom można wskazać najlepszy moment na staranie o dziecko. Na podstawie wyniku badania AMH można też stwierdzić przedwczesne wygaśnięcie funkcji jajników czy wreszcie oszacować, kiedy u kobiety prawdopodobnie wystąpi menopauza. Wynik badania hormonu antymüllerowskiego pomaga również w doborze najskuteczniejszej formy leczenia, jeśli kobieta ma trudności z zajściem w ciążę.

 

Hormon folikulotropowy (FSH)

 

FSH jest hormonem wydzielanym przez przedni płat przysadki mózgowej. Pobudza dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych oraz komórki ziarniste jajnika do wydzielania estrogenów. Oznaczenie FSH we wczesnej fazie folikularnej pozwala ocenić rezerwę jajnikową. Wykorzystuje się go również jako czynnik prognostyczny odpowiedzi jajników na stymulację jajeczkowania oraz uzyskanie ciąży. Badanie FSH najczęściej wykonuje się razem z badaniem poziomu estradiolu.

Inhibina B

 

Inhibina B jest kolejnym ważnym markerem procesu starzenia się jajników kobiety. Poziom inhibiny B we wczesnej fazie folikularnej informuje o liczbie i jakości pęcherzyków jajnikowych. Oznaczając inhibinę B można też zdiagnozować przedwczesne wygaśnięcie funkcji jajników.

 

Im później, tym trudniej zajść w ciążę

 

Współczesne kobiety coraz później decydują się na dziecko. Jeszcze z początkiem lat 90. większość Polek wydawała na świat pierwszego potomka wieku 20-24 lat. Dziś wśród debiutantek w roli matki dominują kobiety 35., a nawet 40-letnie. Za późnym macierzyństwem przemawia wiele argumentów. Kobiety chcą się kształcić, podróżować, ustabilizować swoją sytuację materialną, zanim na dobre poświęcą się macierzyństwu. Czasem odkładają też decyzję o dziecku z powodu braku odpowiedniego partnera. Dzisiejsze kobiety z dużo większym rozmysłem wybierają kandydatów na ojców dla swoich dzieci, chcą mieć pewność, że ich mężczyźni sprawdzą się w tej roli. Oczywiście to wszystko ma sens i jest jak najbardziej zrozumiałe. Warto jednak pamiętać, że im później decydujemy się na pierwsze dziecko, tym trudniej zajść w ciążę. Późne macierzyństwo niesie ze sobą też pewne zagrożenia związane z większym ryzykiem poronienia czy urodzenia chorego dziecka.